Автономија или автокефалија

Пред извесно време во Шамбези се одржа состанокот на делегациите од Православните Цркви на кој тема на разговор беше автономијата и автокефалијата во Црквата што се планира да биде на дневен ред на Големиот Вселенски Собор кој е во подготовка. Средствата за информирање веќе известија дека состанокот во Шамбези не ја постигна саканта цел, односно не ја апсолвира споменатата тема и сега е потребно ново состанување за да се добијат прочистени ставови по кои би се расправало на идниот Вселенски Собор. Сметаме дека е интересно, сега на прагот на две иљади годишнината од раѓањето Христово, да се задржиме на причините зошто во Православната Црква автономијата и автокефалијата претставуваат проблем и дали може да се очекува дека во скора иднина ќе дојде до една сеправославна согласност по споменатата тема и дека конечно ќе заврши подготовката по оваа точка предвидена за идниот Вселенски Собор?

Позитивното богословие на Црквата до денеска не дало завршен збор за автономијата и автокефалијата. Тоа е така затоа што гореспоменатото во Црквата на Исток никогаш не се појавило како богословски проблем. Не ни можело да се појави богословски проблем затоа што уште од најраната Црква се влече предание дека секоја локална заедница собрана на Литургија околу својот Епископ е полна Католичанска (Соборна) Црква. Тоа значи автокефална. Глава односно кефало е помесниот Епископ. Заедницата е возглавена со него и тој е оној од кого потекнуваат сите иницијативи. Над него нема друга глава, тој е икона Христова и поставен е да ја врши вољата Божја. Црквата во која тој претседава (началствува на Литургијата), било да е Солунска, или Коринтска, или Битолска, или Скопска е потполна Соборна Црква без никаков недостаток, со други зборови автокефална, но и автономна. Автокефална значи дека е самостојна во одлучувањето и нема повисок центар од кого доаѓаат иницијативите, но исто така секоја помесна Црква е и автономна. Автономен пак значи дека си самовластен односно самоуправен што пак лексички е идентично со она автокефален. Бидејќи за да се биде автокефален односно автономен постои услов, а тоа е да се биде во заедница со другите локални заедници (епископии), така во Црквата самостојноста односно самовласноста се поистоветува со заедницата и не постои автокефалност како потполно независно постоење, туку напротив автокефалноста се потврдува само преку заедницата со другите Цркви.

Но, од ваквото православно богословие кое се предава како живот во Црквата во одредени историски периоди почнало да се отстапува. Прво, Римскиот папа се обидел автокефалијата на локалната Римска заедница да ја наметне како позначајна од автокефалиите или автономиите на другите локални заедници. Му успеало да ги потчини некои од локалните Цркви на географскиот запад, но на географскиот исток не успеал да наметне власт, односно да се покаже поавтокефален од другите автокефални епископи. Една, а можеби и најважна причина за големата схизма во 1054г. е токму таквиот обид на Римскиот епископ. На Исток, навистина немало толку изразена желба за превласт, но од средината на деветнаесеттиот век во Православната Црква се појавила една болест која се дијагнозира како етнофилетизам. После ослободувањето од Турците, почнале да се формираат национални Цркви што сè дотогаш било непознато во Црквата. Впрочем самиот идентитет на Црквата е да го надмине секој национализам. Не велиме да ја уништи нацијата туку да ја оствари во права смисла, а тоа значи да ја надмине. Црквата го црпи својот идентитет од небесната татковина каде што е впрочем и нашиот Отец и секогаш била свесна дека овде на земјата сме само на поминување и дека оваа татковина која ја имаме на земјата може да се осмили само преку небесната. Затоа самото вчленување во Црквата кое настанува со крштението го нарекала „повторно раѓање”, не реѓање со параметри од овој свет како што се: време, место, родители, социјални и национални предуслови, туку раѓање од слобода и за слобода каде мајката (читај Црквата) веќе не е нужност, туку се бира слободно.

Историските услови кои се јавиле после ослободувањето на православните од турското ропство навистина допринеле да се распламти национализмот кај многу балкански народи, а тоа пак допринело смислата на автокефалијата односно автономијата да се поместат во потполно нецрквена насока. Како што веќе споменавме во раната Црква автокефалијата се поистоветувала со автономијата и да биде некој автокефален било исто со тоа да биде автономен. Но, во деветнаесеттиот век на ослободените територии од турците се формираат локални Цркви кои претендираат да бидат независни од Цариградскиот Eпископ и таквата „независност” почнуваат да ја нарекуваат автокефалија. Сè дотогаш автокефалијата односно автономијата во Црквата никогаш не била разбирана како потполна независност. Да бидеш независен од некого до потполна отцепеност значи да не бидеш Црква зашто Црквата значи нешто цело, соборно, единствено. Така, наместо подвиг кон единство, во деветнаесеттиот век се јавува борба за независност од која резултат се многу схизми кои биле лечени долги години, а последиците од тоа се чувстуваат до денска во православните земји. Впрочем, се до наше време етнофилетизмот останува сериозен проблем и скоро секоја помесна Црква боледува од него. Меѓу другите и нашата. Но, воопшто не е за утеха што и ние сме меѓу другите, а згора на сето тоа можеби и последни па затоа и најсериозно заразени од таа болест. Треба да ни биде јасно дека ниту една Црква не може да биде автокефална односно автономна затоа што е една чиста етничка заедница, туку самостојноста на Црквата се црпи од литургискиот идентитет кој пак се добива заради заедницата на Епископот, свештениците, ѓаконите и народот Божји со својот Бог. Ако вака се доживува автокефалноста односно автономијата, како што во суштина е единствено можно, тогаш состанокот во Шамбези ќе успееше.

Што значи сево ова за нас? Значи тоа дека треба да ја прифатиме линијата на помал отпор и да правиме она што „сите го прават” како што велат малите деца? Наше мислење е дека не треба. Црквата во Македонија била автокефална од почеток. Почнувајќи од автокефалните Цркви кои настанале по мисионерска дејност на ап. Павле, преку Јустинијана прима, Охридската архиепископија па сè до Македонската православна Црква. Но, исто така од секогаш била и автономна. Она што во наше време некој сака да прави разлика помеѓу автокефалија и автономија потполно е неосновано. Се сака да се покаже дека автокефален значи апсолутно независен, а пак автономен значи делумно зависен. Но, тоа не е точно. Ниту една Црква не може да биде апсолутно независна. Тогаш кога ќе стане апсолутно независна престанува да биде Црква. Црквата е Црква само ако е во постојана заедница со другите локални Цркви. Обратно, ако некој мисли дека автономијата е некоја зависност од друга Црква само затоа што на Литургијата го спомнуваме поглаварот на другата Црква повторно е неточно. Црквата е автокефална само тогаш кога е во молитвено единство со другите Цркви кога поглаварите на секоја Литургија ги споменуваат и поглаварите на другите Цркви. Што значи ако некоја автономија е автономија само затоа што на Литургија се споменува поглаварот на друга помесна Црква, тогаш тоа е исто како и автокефалија и таквата автономија навистина се поистоветува со автокефалија како што впрочем и било уште од најрано време во Црквата. Ако некоја Црква бара некаква друга дополнтелна власт над друга локална Црква, да речеме да и плаќа разрез или да не може сама да поставува Епископи, тогаш тоа е проблем предизвикан од властољубивост. Но, ако разликата помеѓу автокефалијата и автономијата ја сведуваме на апсолутна независност од другите до потполно отуѓување (автокефалија) или пак чувство на потчинетост само затоа што молитвено го споменуваме името на друг Епископ (автономија), тогаш навистина ќе пропаднат уште многу собири слични на оној во Шамбези, но што е уште полошо Македонската Православна Црква уште многу ќе чека за да биде призната.

+Јован Епископ Дремвицски
сега Митрополит велески и повардарски и егзарх охридски

Текстот е објавен во саботното (Божикно) издание на весникот „Дневник” на 05.01.2000г.