Eпископ браничевски д-р Игнатиј (Мидиќ)

ЦРКВАТА И НЕЈЗИНИОТ ИДЕНТИТЕТ

Влијанието на римокатоличката и протестантската теологија врз православното богословие, особено во последните два века, се заканува да ја смени како толкување вистината на Христијанската вера, како и поимањето на самото Христијанство. Моралистичкиот пристап за спасението на човекот, кој неминовно ја условува појавата на индивидуализмот во начинот на живот, како и јуридичкото богословие, коешто е типично за западното Христијанство, сака да го обезвредни, не само светоотечкиот пристап на спасението на човекот и светот, туку и самиот начин на живот на луѓето, а особено постоењето на Христијанството како Црква.

Нагласената индивидуалност, како христијански начин на живот, е производ на моралистичкиот и јуридичкиот однос на човекот кон Бога и светот, како и присутноста на секуларизмот, пред сè во рамките на протестанското сфаќање на Христијанството, коешто се поистоветува со идеологија. Затоа протестантизмот толку ја обезличил Црквата, па така неговата еклисиологија пред сè се заснова на различните општествени идеологии, не согледувајќи ја Црквата како заедница од посебен тип. Затоа поедините протестанстки заедници се уредени врз основа на современите општествени модели, како што се капитализмот, комунизмот и т. н. Ваквото сфаќање на Црквата се поистоветува со општеството, и на тој начин неа ја прави непостоечка, а со тоа христијанството станува чиста идеологија.

Од друга страна, католичката еклисиологија речиси се поистоветува со социологијата. Токму поради тоа, на Запад изразот Црква одамна се поистоветува со еден вид државно уредување. Меѓутоа, покрај присутноста на индивидуализмот во животот на луѓето, кој сè помалку бара каков било вид на заедница за изразување на човекот, битно се изменети основните елементи на старата средновековна општествена заедница. Еклисиологијата која извираше од постоењето на Црквата како организирана заедница која поседуваше свои закони и своја етика која ѝ даваше особена валидност на постоечките закони, како и своја идеологија и управа, денес сè повеќе исчезнува под притисокот на новите идеологии кои радикално ги менуваат старите етички системи, а со самото тоа и законите. Поради тоа и нејзината еклисиологија е сè повеќе неодредена, или поточно се базира на изнаоѓање методи за организирање на Црквата на колку–толку старите принципи.

Под влијание на ваквите сфаќања на Црквата и нејзиниот идентитет, доаѓа до тоа и Православните богослови да говорат за Црквата на ист начин, често комбинирајќи ги овие два пристапи. Од друга страна, во Православната Црква која се наоѓаше во поранешните комунистички земји, имаме состојба на сè позачестени влијанија од поедини луѓе, кои недоволно ја познаваат теологијата на западниот модел во црковната пракса, и тоа токму оние што се однесуваат на социјалната ангажираност на Црквата, па на тој начин за нив, нејзиниот идентитет сè повеќе се врзува за таа социјална дејност. Црквата сè повеќе почнува да се третира како една хуманитарна организација со национална определба. Од друга страна, длабоко всадената свест кај православните народи, дека Црквата не е една обична народно историска организација, како и нивната приврзаноста за богослуженито, сè повеќе создава метеж околу одредувањето на нејзиниот идентитет. Ако кон ова го додадеме и фактот дека во православието постои и еден жив монашки начин на живот, кој сам по себе исто така го наметнува гледиштето за суштината на Црквата, проблемот на еклисиологијата станува сè посложен, но и посовремен. Од тие причини во православната богословска литература, денес постојат многу различни и многу контрадикторни гледишта за тоа што е Црква.
Меѓутоа, потребата да се расправа за овој проблем денес е сè повеќе очигледна. Уште повеќе поради тоа што одредувањето на Црквата претставува услов, не само за правилна теологија, туку и за Црковна организација, поради кој е загрозено и самото нејзино битие. Затоа и оваа статија има цел, накратко да укаже на тоа што се подразбира под името Црква, особено во свеста на православните верници. На оваа основа ќе можеме во продолжение да го одредиме и нејзиниот идентитет.

ЛИТУРГИЈАТА КАКО ПОЈАВА НА ЦРКВАТА

Ни малку не е случајно тоа што кај сите Христијани, а пред сè кај православните народи, до ден денешен термините Црква и храм претставуваат синоними. И ако е храмот место во кое се собира Црквата, поточно сите Христијани од едно место поради службата — пред сè на Светата Литургија — овој на прв поглед безначаен факт може да го содржи одговорот на нашиот проблем. Бидејќи, ако ја имаме предвид свеста на православните Христијани, дека до ден денешен се задржало мислењето дека во Црква се оди кога во храмот има Литургија, јасно е дека постоењето на Црквата се пројавува пред сè на службата, на Светата Литургија. Па така, од најраните времиња во Христијанството, храмовите го добиваат името Црква.
Од друга страна, самата структура на Црквата, како кај православните, така и кај католиците, од секогаш имала литургиска форма. Нејзината архитектонска положба е свртена од Запад кон Исток, како и самата нејзина поделба на олтар, наос (средниот дел на храмот т.е. бродот) на Црквата и припрата, повеќе од убедливо укажува, не само на Литургијата - поради која е и градена, туку и на структурата на самата света Литургија на чија основа е конструиран и храмот: свештенство, народ — огласени кои се свртени кон Исток во молитвата кон Бога. Ако кон ова ја додадеме и старата пракса дека при одењето во Црква, на Литургија се подразбирало да се носат и принесуваат дарови од светот кој нè опкружува — за среќа оваа пракса сè уште е присутна по нашите села — јасно е дека христијанскиот народ се пројавувал себе си како Црква во литургиското принесување на даровите кон Бога.

Меѓутоа, во Црквата не се служела само Литургија. Во неа се извршувале и други работи кои се однесувале на животот на Христијаните, како на пример: крштевањето, ракополагањето, елеоосветувањето, венчавањето, погребувањето и др. Како тогаш Црквата не го добила својот идентитет во однос на некоја друга Света Тајна? Во прилог на ова говорат ставовите на свети Никола Кавасила, кој истакнува дека Црквата во тајните се распознава. Меѓутоа, појасно ќе ни биде да разбереме зошто Црквата го добива својот идентитет преку Литургијата, а не и преку другите свети тајни, ако го земеме предвид фактот дека севкупниот христијански живот бил опфатен во Црквата и дека таа е живот, кој и како таков бил неодвоив од Светата Литургија. Сè што се однесувало на животот на Христијанинот, освен гревот, се вршело заедно со Литургијата, па затоа учеството на верните во сите овие случувања до денес е пропратено со носење и принесување на даровите кои биле дело на нивните раце, што пак е типично литургиска пракса.
Со еден збор, Црквата како народ Божји, од почеток се пројавувала собрана на едно место и околу еден настан, а тоа е Литургијата (сп. Дела. 2, 1, 41 – 47).

Сето ова ни дава за право да го извлечеме заклучокот дека идентитетот на Црквата, според православното сваќање, треба да се бара во Светата Литургија. Меѓутоа, каква е, или што е Црквата, кога за неа говориме во перспектива на нејзината Литургиска пројава?

ЕСХАТОЛОШКИОТ ИДЕНТИТЕТ НА ЦРКВАТА

Црквата во Литургијата пред сè е есхатолошка заедница. Тоа значи дека таа уште тука во историјата се пројавува онаква каква што ќе биде, и токму на таа основа е изграден нејзиниот идентитет, не во тоа што таа сега е, туку во она што ќе биде во идниот век. Меѓутоа, како ова треба да се разбере?
Есхатологијата е збор кој се однесува на последните случувања врзани за светот и неговото спасение. Оваа тема сама по себе е многу сложена и за нејзина анализа би била потребна една посебна студија. Бидејќи есхатологијата е битен фактор за објаснување на идентитетот на Црквата, тука ќе се осврнеме во најкуси црти.

Основните елементи кои ја одредуваат есхатологијата, покрај тоа што укажуваат на последните случувања, се нејзините пројавувања како собрание на сиот народ Божји, собран на едно место. Како и тоа, дека таа заедница е собрана околу Месијата. Бидејќи кога Месијата ќе дојде, по верувањето на Еврејскиот народ, Тој ќе го собере народот свој Израилев на едно место и ќе го основа Царството Божјо. На овој настан се надевале пред сè Евреите — како избран народ, а неговото место за остварување требало да биде Ерусалим — како центар на ветената земја. И затоа ова Божјо ветување било пројавено преку изборот на Авраама и во неговиот лик бил излеан благословот на сиот народ Израилев.
Значи, еврејската есхатологија подразбирала соборност на сиот народ Божји околу Месијата во последните денови, поради основањето на Царството Божјо.

Меѓутоа, дали ова ветување во еврејската историја имало каква било друга форма освен вербалната?
Тоа што е карактеристично за еврејската историја, во односот на народот со Бога, е токму во тоа што овој однос во историјата бил пројавен преку исполнување на законот даден од Бога. Но, овие закони секогаш се однесувале на еврејската заедница и се исполнувале во заедницата. На тој начин односот на Евреите со Бога, во историјата бил онаков каков што Бог го ветил на Евреите — дека тој ќе биде на крајот на историјата. Затоа, преданието на ова ветување Божјо, како и сеќавањето на него, Евреите го чувале во начинот на своето општење со Бога, а тоа било токму преку заедницата собрана на едно место. Во и околу скинијата, како и во храмот во Ерусалим и во синагогата преку свештеникот, односно, првосвештеникот. Со еден збор, Евреите имале заедница со Бога преку историјата, во една форма на соборност, и таа била праслика на заедницата каква што ќе имаат на крајот на историјата. Затоа историјата на Еврејскиот народ била сенка на идното вистинско Царство Божјо.

Бидејќи Христијанството како нов сојуз на народите со Бога, во ликот на Господ Исус Христос, Синот Божји, Кој се овоплотил, е природен продолжеток на Стариот Завет, и, би додале — претставува уште посилна потврда на вистинитоста на ова прво Божјо ветување дадено на Авраама и на неговите потомци за Царството Божјо, и основната структура на христијанската вера во идното Царство Божјо, во новозаветната Црква, останала иста; собраниот народот Божји на едно место, околу Месијата Исус Христос, кој е потомок на Авраам. Промената настанала во тоа што за разлика од старозаветната, самиот Месија ја востановил новозаветната Црква.

Меѓутоа, бидејќи врз основа на сведоштвото на Новиот Завет, Црквата го исчекувала остварувањето на тоа идно Царство Божјо, собрано на Литургијата (види Дела 1, 3–7), кое впрочем ја имало еврејската есхатолошка форма, а тоа значи дека на основа на Светата Литургија, Црквата се пројавува како идно Царство Божјо. Со еден збор, благодарејќи ѝ на Светата Литургија, преку која се исполнува Црквата и нејзиниот идентитет, осознаваме што е Црква и каква ќе биде во иднината, а не тоа што таа сега претставува тука во историјата. Бидејќи Црквата во Литургијата е икона на Царството Божјо на земјата. И кој влегува во Црквата, влегува во идното Царство Божјо, поточно, влегува во Литургијата. (За ова најдобро сведочи Светата Тајна Крштение). Бидејќи истовремено и самата Литургија е икона на Царството Божјо. Во прилог на сето ова оди и фактот дека Православната Литургија низ вековите сè повеќе е украсувана, за да ја покаже поверодостојно иконата на тоа идно Царство Божјо.

Од голема важност за идентитетот на Црквата, е нејзината пројава во Светата Литургија, која претставува идно Царство Божјо.

Бидејќи, ако Царството Божјо е собраниот народ Божји во Личноста на Месијата, тоа всушност го сведочи Црквата преку Литургијата и со Литургијата. Затоа таа е нарекувана Горен Ерусалим, градот Божји, ветената Земја. Сите овие термини укажуваат на идното Царство Божјо, кое Бог им го ветил на Евреите уште во Стариот Завет, а кое го наследила Новозаветната Црква покажувајќи се како таква во своето литургиско собрание.

Од друга страна, бидејќи Литургијата е отелотворение на Царството Божјо, како есхатолошки, последен Настан во историјата, следствено сите што учествувале во Литургијата, почнувајќи од Христа (Кој е Судија и Спасител на светот, и Првороден помеѓу браќата) се јавуваат во своите есхатолошки служби. (спореди свети Максим, Мистагогија). Со други зборови, во Литургијата сите верници и целиот свет се пројавуваат онакви какви што ќе бидат во Царството Божјо, а не какви што се сега.
Меѓутоа, некој ќе се запраша: зошто е ова толку важно во контекст на одредувањето на идентитетот на Црквата?

Важно е, затоа што ако Црквата се пројавува преку Светата Литургија, тогаш таа е есхатолошка заедница, идно Царство Божјо — овде на земјата. За разлика од католичката еклисиологија, која е сè поприсутна во Православието — а којашто ја согледува Црквата во контекст на минатото, па оттаму Литургијата за неа претставува изобразение на страдањата Христови, а тајната вечера историски настан — Црквата ја согледува православната еклисиологија со есхатолошки „очи“. Таа својот корен го има во иднината. Затоа Светата Литургија во православната традиција изобилува со убавина, покажувајќи дека таа го сведочи идното Царство Божјо, па оттаму и севкупниот живот на Христијанинот ја има таа есхатолошка димензија — димензијата на Идното Царство. Почнувајќи од устројството на Православната Црква, односот на нејзините членови помеѓу себе и кон светот кој влегува во Литургијата (за да се преобрази).

ЦРКВАТА КАКО ТЕЛО ХРИСТОВО

Покрај наведените карактеристики на Црквата како икона на идното Царство Божјо, а чие искуство го имаме во Литургијата, Црквата е и Тело Христово по зборовите на свети Апостол Павле. Ова име за Црквата е од големо значење, бидејќи ја покажува самата нејзина суштина, но во исто време ова е многу тешко да се разбере, особено денес. Под Црква денес се подразбира еден апстрактен поим, а не конкретна видлива заедница. Притоа, терминот Тело Христово укажува повеќе на идивидуа а не на заедница. Се поставува прашањето: од каде произлегува разбирањето на Црквата дека е Тело Христово т. е. Христос, и што под ова треба да разбереме?

Како што веќе нагласивме, Евреите го очекувале Месијата кој ќе ја оствари заедницата на Царството Божјо чиј Претстојател би бил токму Тој. Тоа и се случило во последните денови кога Синот Божји се воплотил и се покажал како Месија — Христос. Затоа, оние што го препознале Христа како Спасител, биле во заедница со Него, следејќи го насекаде каде што се движел и проповедал. Тие со ова пред своите сонародници сведочеле за Христа, дека е Тој ветениот Месија, избраникот Божји Кој ќе го воспостави Царството Божјо. И таа заедница станала Христова, особено затоа што Тој бил нејзин основач и претстојател.

За разлика од верувањето на Евреите, кои го очекувале Месијата, кој требало да биде човек пратен од Бога, Христијаните во својот Спасител не гледале само човек, туку и Бог, второто Лице на Света Троица, Кој заради нас луѓето и нашето спасение станува човек, а тоа е Богочовекот Исус Христос. Тој е Глава на народот Божји и на целата твар, т. е. Глава на Црквата која го има својот почеток во Стариот Завет. На тој начин старозаветната Црква постанала Црква Христова. Од овој Настан Црквата е наречена и Тело Христово.

Меѓутоа, на кој начин Христијаните продолжиле да ја сведочат својата вера во идното Царство Божјо, чиј основач е Месијата, Кој истовремено е човек и Син Божји (Богочовек)? Како се потврдувале себе си како Црква, која е икона на Царството Божјо и Тело Христово по Вознесението Христово на небесата? Од каде е размислувањето на Апостол Павле и подоцна кај останатите Свети Оци, дека Телото Христово претставува конкретна видлива заедница, која го претставува онтолошки (битијно) органското тело на Христос Синот Божји?

Несомнено дека врз основа на сведочењето на Црквата, запишано во Светото Писмо на Новиот Завет, а подоцна и кај останатите Свети Оци, дека новозаветната Црква собрана на Литургија ја потврдува својата вера во ветеното идно Свето Царство Божјо, а со тоа се изразувала себе си во неа како тоа исто Царство. Зошто Литургијата била συναξησ на сиот народ Божји околу Христа (επι το αυτο) и на тој начин Црквата ја продолжила старозаветната есхатологија како ветено Царство Божјо. Сето ова ќе продолжи и по новозаветниот период, како потврда дека Црквата се изразува преку Литургијата како собран народ Божји околу Епископот кој по зборовите на свети Игнатиј претставува икона на Христос — Синот Божји, токму во Литургиското собрание.

Од друга страна, Литургијата го изразува фактот дека Црквата и по вознесението на телото Христово е истиот тој Христос. Пред сè поради тоа што и Светата Литургија го добива карактерот на Тело Христово, затоа што нејзиниот началник и понатаму е Христос — во ликот на Епископот, а потоа и Црквата преку Светата Литургија. Тоа јасно се согледува во списите на свети Игнатиј, како и кај свети Иринеј Лионски, но и кај останатите Отци на Црквата.

Меѓутоа, ова не би требало да се разбере во контекст на тоа дека Литургијата продолжува да ја пројавува Црквата како Тело Христово, притоа продолжувајќи со траењето на овој историски момент, кога Апостолите биле во заедница со Христос за време на неговиот земен живот. Напротив, како што и Христос за време на својот земен живот во заедница со Апостолите се пројавувал и го најавувал идното заедничарење со нив во Царството Божјо, така и Литургијата го пројавува тоа исто заедништво со Христа во Царството Божјо, но сега со силата на Духот Свети. Поради тоа, како што покажува Новиот Завет, Литургијата не последува на Христовиот земен живот, за на тој начин да биде икона на она што се случило во минатото, туку е икона на идниот век со посредништво на Духот. Впрочем, Литургијата постои и пред Христовото Вознесение на небото (тајната вечера — Пасха), покажувајќи на тој начин дека и еврејската Пасха, иако во однос на Литургијата по слегувањето на Светиот Дух е далеку понесовршена, заедно со Христовиот живот и дејство на земјата, е икона на идното Царство. Меѓутоа ова би било невозможно да се разбере без претходно споменатата есхатолошка димензија на Литургијата како Царство Божјо, кое ѝ дава идентитет на Црквата без оглед на тоа што Таа во своето историско делување се покажува во поинакво светло. Како објаснување на реченото, еве уште еден пример:

Во својот историски живот, Христос се појавува како слуга во Црквата, и како последен и најмал во неа. Тој со други зборови, во историски контекст се јавува како обичен човек, како еден од нас, додека во есхатолошкиот момент, во Литургијата, го согледуваме како Син Божји. Така, без оглед на тоа што Апостолите и многумина од народот, кои верувале во Христа и го следеле, покажувале дека навистина веруваат во Него како на Месија, местото кое Христос го заземал во Литургијата меѓу своите ученици, го покажува како Бог, Спасител и Судија на светот. Во тој прилог се и јавувањата на воскреснатиот Христос, кои се израз на неговото божество, а се сместени во Литургијата како настан. Тоа значи дека Христовото Божество се пројавувало во Литургијата, па затоа и нам ни се покажува како судија на светот во литургиското собрание (спореди: Мат. 25, 31-46). Зашто единствено Бог може да му суди на светот — никако човек, и ние денес во тоа веруваме и го исповедаме, а во тоа верувале и Евреите. Но, во својот историски живот, Христос не се јавил како судија. Напротив, него го осудија. Меѓутоа, во Литургијата која ја покажува иднината и вистината на светот, Тој е судија на светот.

Имено, местото кое го заземал Христос во Литургијата, како нејзин началник, нејзина глава – го обликувало карактерот, не само на Литургијата, туку и на Црквата која се покажува преку Литургијата. Би­дејќи во собранието на Црквата главниот збор го водел нејзиниот началник, Црквата во него го препознала својот идентитет и своето постоење како во Христа.

Така Црквата и го добила своето име Тело Христово, или поточно, истиот Тој Христос во однос на Литургијата, како икона на идното Царство и како заедница собрана околу Христа. Но, на овој начин и сите останати членови на Црквата преку единството со Епископите во Литургијата биваат икони Христови, бидејќи овде во Литургијата се јавуваат како припадници на идното Царство Небесно. Затоа изразот Тело Христово за Црквата подразбира заедница на многуте во Христа, а не Христа како индивидуа.
Некој можеби со право ќе се запраша: дали на овој начин преку Литургијата Црквата навистина се пројавува како едно органски врзано Тело Христово, какво што ние впрочем и го разбираме, ако тоа се постигнува само со заедница и заедничка молитва на нејзините членови?

Како одговор на ова прашање, пожелно би било сеќавањето на еден карактеристичен пример од Литургијата, кој е врзан за поистоветувањето на Црквата со Христа, т.е. со Телото Христово. Имено, се работи за призивот на Светиот Дух. Како што и денес врз основа на Златоустовата Литургија и Литургијата на свети Василиј Велики, се гледа дека Светиот Дух се призива и на даровите кои сме ги предложиле, но и на сите нас — на Црквата. Меѓутоа, во старите анафори, кадешто го има призивот на Духот Свет, Тој се призива исклучиво на Црквата, на нас. Тоа потврдува дека призивот не бил врзан за претварањето на даровите, како што и денес се мисли. Зашто ако даровите не се тело и крв Христова пред воздигнувањето (а воздигнувањето и принесот е процес кој се случува пред призивот на Светиот Дух), со право се прашуваме: што тогаш принесуваме и што исповедаме кога ги повторуваме зборовите Христови: „земете, јадете, ова е Телото Мое…“ — покажувајќи на даровите? Старите анафори затоа не го спомнуваат призивот на Светиот Дух врз даровите, туку на литургиското собрание (верниот народ), односно Црквата, затоа што ова не се однесува на претворањето на даровите. Даровите се тело и крв Христови и пред молитвата на осветување на даровите. Меѓутоа што претставува тогаш призивот на Светиот Дух? Тоа значи дека Духот се призива да слезе врз нас и да нè направи причесници на Телото Христово, со тоа, што ќе нè удостои да се причестиме со него. Следствено, со тоа да станеме органски сврзани со Христос, така што Црквата со Духот Свети бива самиот Христос. Затоа Светиот Дух е толку важен за Црквата, бидејќи тој го пројавува Христос. Ова се случило при слегувањето на Духот врз Црквата (како што читаме на празникот Педестница во Светата Литургија) (види Дела 2,1-5).

Да заклучиме: сите карактеристики на Црквата, а тука пред сè се мисли на Символот на верата — тоа се огледа во исповедањето на Едната, Света, Вселенска (Соборна) и Апостолска Црква — и сиот нејзин идентитет, извираат токму од Светата Литургија, која е идното Царство Божјо. А Литургијата го иконизира (пројавува) Христос, овде и сега во историјата. Сите сме свесни за фактот дека во историските рамки Црквата не ја сочинуваат само светиите, туку и грешниците. Исто така, таа е сега и овде разделена на многу места низ светот. Затоа таа е Една, Света и Вселенска (Соборна а со тоа и Апостолска), тогаш кога се пројавува во Литургијата, сведочејќи ја на тој начин својота есхатолошка состојба како Тело Христово, на чии основи го добива својот идентитет.

Со еден збор, Црквата се јавува како икона на идното Царство Божјо во историјата на литургиското собрание околу Христа, како Тело Христово.

ЦРКВАТА КАКО ИКОНА НА ИДНОТО ЦАРСТВО БОЖЈО

Од досега реченото, јасен е заклучокот дека идентитетот на Црквата извира од Литургијата, а тоа всушност значи од иднината, бидејќи Литургијата е икона на идното Царство Божјо. Затоа сè она што можеме да го кажеме за Црквата се однесува на нејзината вистина, која е Идното Царство Божјо. Тоа значи дека нејзиниот идентитет не се темели врз историските збиднувања и на она што во историјата се чини како вистинито и добро, туку на Идното Царство (на Литургијата), и затоа Црквата е единствената вистина во историјата на своето Литургиско собрание, иако таа и сега претставува икона на вистината. Затоа сè што треба Црквата да сведочи во историјата и нејзиното дејствување да биде вистината, за да биде црковна, треба да извира од идното Царство Божјо, и сето ова треба да го пројавува преку Литургијата. Следствено на тоа Црквата треба да служи Литургија, и на тој начин да го пројавува ова Царство, бидејќи единствено во Литургијата Црквата го покажува својот вистински лик.

Меѓутоа некој ќе се запраша: што е со она што Црквата го прави надвор од Светата Литургија? Дали тоа треба да го прави и дали тоа ѝ дава некој идентитет?

Црквата може да има многу функции во историјата што не извираат од Идното Царство т. е. од Литургијата. Тоа е пред сè нејзиното дејство врзано за ублажување на болката која историјата ја нанесува на светот. Тука се подразбираат сите видови на хуманитарно дејствување, како и оние нималку пријатни, а врзани за историското одржување на својот народ, како што е војната и сл. Меѓутоа ова не ѝ дава идентитет на Црквата, и таа својот идентитет не го црпи од ова дејствување. Тоа не ја прави Црква и икона на Царството Небесно, туку икона на нешто друго. Затоа треба да се разликува Литургијата која на Црквата ѝ дава вечен идентитет, од она што таа го прави во контекст на историските збиднувања. Слично на Христа, правиме разлика на неговиот земен живот во однос на неговиот есхатолошки вечен начин на живот. Во историјата Христос се јавува како страдалник, а во вечноста како Бог кој ги спасува сите страдалници. И оваа различна димензија му дава идентитет на Господ Исус Христос, без оглед на тоа што и самиот страдал. Истото е и со Црквата. И затоа сите активности на Црквата, иако на прв поглед можат да изгледаат корисни и добри, нема да ѝ дадат идентитет како на Царство Божјо, ако таа себеси не се изразува преку служењето Литургија. Напротив, активностите на Црквата кои се насочени против Литургијата, ја подриваат Црквата лишувајќи го светот Божји од спасоносното присуство во него.

Впрочем, Црквата сведочејќи се себеси во Литургијата, го покажува она што ќе биде во иднината. Тоа го потврдуваат и зборовите на свети Максим Исповедник кој ги наведовме во почетокот: „Стариот Завет е сенка, Новиот Завет икона, а вистината е идната состојба на светот.“ Меѓутоа како треба да се разбере ова? Значи ли тоа дека Црквата сега и овде нема вистина во себе? Што е сама по себе иконата? Како треба да се разбере изразот Идното Царство Божјо?

Да почнеме од последното прашање, зашто ни се чини дека тоа е клуч за одговор и толкување на Црквата како икона на идниот век.

Под влијание на платонизмот, а потоа и на оригенизмот, Идното Царство Небесно, обично се разбира како идеен паралелен свет на материјалниот. Врската која постои меѓу нив се душите, или логосите на тварите кои се во овој свет, а кои треба да се ослободат од материјата, и така да се спасат и вратат во Царството Небесно како идеен првобитен свет. Впрочем, кога се говори за Идното Царство Небесно, во контекст на платонистичко–оригенистичкото разбирање, кое ги чека Христијаните по свршетокот на нивниот живот, се мисли на едно претпостоечко царство во кое непрестано се враќаат вечните духови или душите од овоземниот живот. И овие души само со местото се одвоени од земјата (во Горното Царство) но не и со времето — кое не е вистинито. Тоа постои сега, но е на небото, и за разлика од земјата, каде што животот е лажен и привиден, Горното Царство е вистинито.

Во контекст на ваквото толкување на Црквата, како икона на Идното Царство Божјо, јасно е дека таа се јавува како привид и одблесок на Царството Божјо и дека нејзиното траење е ограничено со траењето на историјата. Изразот икона, кој кај свети Максим е употребен за Црквата, ако се толкува во контекст на нехристијанското оригенистичко сфаќање, попрво ќе означува слика — прототип на оригиналот, кој нема никаква вистина во себе, туку е само илузија на стварноста. Ова е сосем спротивен пристап кон самиот термин на иконата во Христијанството. Слично на фотографијата на еден човек која нема никаква онтолошка врска со прототипот. Така ако уништиме една таква фотографија на прототипот, ништо не сме му наштетиле. Во овој контекст, ако ја уништиме Црквата на земјата, со тоа на небесната ништо нема да ѝ наштетиме! Меѓутоа дали е баш така? Дали свети Максим мисли исто како Ориген и како Платон за Царството Божјо?

Во толкувањето на свети Максим Исповедник за Царството Небесно, а против оригенизмот, вистината на светот ниту е во минатото, ниту е надвор од светот, на небото во еден духовен идеен свет, кој сега паралелно сопостои со својата слика која е земната Црква. Идното Царство е Настан на иднината, кое како такво сè уште се нема остварено и затоа не сопостои паралелно со земната Црква. Тоа ни е ветено од Бога и неговиот предвкус го имаме во Светата Литургија, сега и овде. Затоа ова Идно Царство постои сега и овде во историјата, но во икона, како Црква. И тоа како Црква во настанот на Светата Литургија. Затоа оној што не учествува во Литургијата сега и овде, нема да учествува ниту во Идното Царство (спореди Јн. 6, 53–56). Во однос на ваквиот пристап кон Црквата, како икона на Божјото Царство, иконата, а со тоа и Црквата, имаат вистина во себе — за разлика од сликата која нема вистина. Меѓутоа, тоа е непотполна вистина. Тоа е вистина во иконата, или икона како вистина, која ќе биде вистина и настан дури во идниот век (спореди Евр. 10, 1 и 11,1). Во овој контекст секакво омаловажување на иконата, поточно на Црквата во нејзиното Литургиско собрание, е унижување на прототипот, односно на Царството Небесно, кое е прототип на Црквата. Од друга страна, љубовта кон Црквата е љубов кон Царството Небесно, како и кон Христа, зашто Црквата е истиот тој Христос.

НАМЕСТО ЗАКЛУЧОК

Одредувањето на идентитетот на Црквата е од суштинско значење за спасението на светот. Од одговорот на прашањето што е Црква, битно ќе зависи и самиот начин на постоењето во Црквата и живеењето на она што го исповедаме. Затоа не е ни чудо што денес имаме огромни потешкотии да ја поистоветиме својата вера, и својата љубов кон Бога со учество во Литургијата и љубовта кон ближните — собрани во Литургиското славење на Господа.

Од друга страна, Православното устројство на Црквата е втемелено на Литургијата, и на тој начин Црквата по својата структура ги чува литургиските служби. На тој начин таа се јавува како икона на Царството Небесно.

Лоцирањето на изворот на идентитетот на Црквата од Литургијата на нешто друго — што е продукт на историјата и човековите сили — застрашувачки се заканува навистина да ја сведе Црквата на една хуманитарна организација.

Меѓутоа, со менувањето на самата структура на Литургијата — што, за жал е честа појава во Православието во последно време, т. е. Литургијата да се служи без присуство на народ, да се служи во црни одежди и слично на ова — и покрај тоа што Литургијата и понатаму може да остане пројава на Црквата, таа неминовно ќе ги загуби обележјата на Царството Небесно. Тоа може да има последица не само на промена на идентитетот на Црквата, туку и на нејзина организација, како и промена на севкупното нејзино учење за спасението.