Христо Јанарас

Малховото уво

Во Гетсиманската градина, соочен со четата која доаѓа да го фати Исуса, Петар го изразува својот отпор: „Симон Петар кој имаше нож, го извади, го удри слугата на првосвештеникот и му го отсече десното уво. Името на слугата му беше Малх.“ (Јн. 18, 10)

Петар сака да ја спречи смртта на Учителот со едно движење, конкретно и само по себе јасно, иако сосема бесмислено. Тоа е спонтана реакција на човек кој се обидува да ја спречи смртната закана, спречувајќи ја заканата, а не и смртта. Тоа е реакција својствена на нашето општо доживување, на нашето општо непознавање на границите помеѓу смртта и животот. Реакцијата на Петар, сам наспроти четата беззаконици, виси во воздухот, нежно утописки и комично залудна: а единствениот исход е исеченото уво на некој слуга, „Малховото уво“.

Петар имаше слушнато од својот Учител дека доколку пченичното семе не умре во земјата, не може да живее и да донесе плод. Но, тоа слово пренесено како вистина за човекот е лудост за нашата општа логика, логиката на петте сетила. Како е возможно прифаќањето на смртта да носи плод на живот, смртта да ја укинува смртта? За логиката на петте сетила, такво нешто не е ништо друго освен алегорија, поетска фигура со естетски и дидактички цели, но секако, без врска со било што коешто сетилата го потврдуваат како реално. Реално е единствено отсеченото „уво на Малх“.

Затоа и Петровата реакција неброено пати ќе се повторува низ историјата, во животот на Црквата, но и во личниот живот на секого од нас. Ние, учениците за коишто не постои сомнеж, секогаш ќе се обидуваме да ја спречиме смртта посегнувајќи по ножот, секогаш со истата нежна бесмисленост, комично залудна. Ќе се обидуваме да го спасиме Христа со наивната сила на сопствената световна моќ, преку својата изострена дијалектика, во опипливото натпреварување со моралните сопки, од која и да било чета која Му се заканува, посегнувајќи по ножот на апологетските списи, законските уредби за морално очистување, и објективните титули на социјалната активност. Секогаш со еден ист исход, исеченото уво на некој слуга, „Малховото уво“.

Крстот Христов, смртта Негова во опитот на Црквата е непрекинато присутно собитие. Христос непрекинато ја прима (ја зема на Себе) смртта на светот, правејќи ја Своја смрт, т. е. Својот живот, можност за вечен живот. Меѓутоа, тоа примање продолжува да ги соблазнува учениците: Телото Христово е мртво на Крстот, Црквата е распната од човечките страсти, мизерии, борбите за првенство, и непознавањето на она што е суштинско — е всушност неподносливата соблазна. Христос бива умртвен во калапите на формализмот и номократијата, во лицата на Своите недостојни претставници, во ограниченоста на световното расудување за покорувањето на Кесарот. И ние заедно со Петар повторуваме: „Биди милостив кон Себе, Господи; тоа со Тебе нема да се случи!“ (Мт. 16,22). Нашиот вид е кратковиден, не досега за да го види празниот гроб после Крстот, силата којашто во немоќта се покажува совршена (2 Кор.12, 9), Воскресението кое е слегување во пределот на Адот. Надворешната слабост на Црквата, Нејзината организациска растуреност, понижувањето на Нејзината објективна моќ — е всушност Нејзината голема сила. „Никогаш човек не ја спознава божествената сила во почивки и пофалби“, вели св. Исак Сириски. Кога се умртвуваат опипливите теченија на човечкиот живот на Црквата, идолите на животот, тогаш се отвораат бескрајните граници на слободата на личната љубов кон Женикот Христос. Тогаш нашата надеж не се човечките достигнувања, туку самиот божествен живот, изобилието на животот кое го дарува Христос, соединувањето на Бога и човекот преку Евхаристијата, Светите тајни, аскезата, кои не престануваат да „функционираат“ и во најбезнадежните замирања на историските форми. Соблазната на смртта може да ја вооружи нашата рака со неделотворниот нож на историската утопија; но, може да ни го открие и лицето на Животот, да нѐ разоружи во границите на едно сецелосно себепринесување. Во другиот случај, плодот е воскресението. Во првиот, исеченото уво на некој си слуга, „Малховото уво“.

Крстот Христов, тајната на смртта и воскресението, секогаш ќе бидат почеток и крај, алфа и омега на животот на Црквата, но и на нашиот личен живот и историјата на нашиот свет. Оној што сака да живее, би требало да го врати ножот в пазуви, би требало својот живот да го „изгуби“ за да го „спаси“, да се одрече од себе и да го земе својот крст (Мт. 16, 24). Прифаќањето на крстот, доброволната смрт на секое човечко самоуверување, безнадежноста во каква било човечка моќ, доблест, авторитет, активност, ефикасност, е најголемата сила, најголемата дејствителност на животот. Свети Исак Сириски низ својот практичен опит на тоа спасоносно губење, потврдува дека: „Ништо не е посилно од безнадежноста. Таа не знае за пораз од било што; не постои ништо похрабро (...) туку кога човекот во својот ум ќе ја отсече надежта за својот живот, затоа што секоја печал што се случува е под смртта, и таквиот веќе се помирил да ја прими смртта на себе“. Таа вртоглава слобода на смртта, неограничената сила на безнадежноста, може да се доживее единствено во рамките на еден љубовен факт. Секоја вистинска љубов е смрт и безнадежност за сѐ она што не е љубениот. Затоа тајната на смртта и воскресението е можно да се доживее единствено во односот со личноста на Женикот на Црквата. Чекорот на љубовниот призив прв го прави Он. „Он прв нѐ возљуби... непријателите и противниците... и не само што нѐ возљуби, туку и Себе Си се подготви за нас и бидна камшикуван и распнат и вброен во мртвите и над сето тоа ни ја подаде својата љубов“. Да се спречи таа смрт со каков и да е човечки изум, со кој и да е нож на кратковидата одбрана, значи отсекување на себе си од брачната одаја; да се биде задоволен со илузијата на достигнувањето, кое не е ништо друго освен отсеченото уво на некој си слуга, „Малховото уво“.